در طول قرن ها تلاش انسان و با نگاه به تاريخ اساطيري ميتوان ديد كه بشر براي بلند نمودن و يا حمل نمودن آن از وسايل مختلفي استفاده مي نموده است .
با پيشرفت علمي بشر و پيدايش صنعت نياز به وسيلهاي براي بلند نمودن قطعات سنگين نمود بيشتري پيدا كرد و بدين طريق پس از طي شدن سالها ازآغاز رنسانس مي بينيم كه استفاده از جرثقيل در انواع مختف جزء لاينفك فرايند توليد مي باشد
بدين ترتيب لازم است كه علاوه استفاده مثبت از اين وسيله نسبت به شناسايي و كنترل خطرات آن نيز اقدام نمائيم.
يكي از ملزومات استفاده از جرثقيل داشتن دانش فني و ايمني و تجربه كافي نسبت به جرثقيل مي باشد تا بدين طريق بتوانيم در استفاده از جرثقيل علاوه بر انجام كار براي يگران و خود ايجاد حادثه ننمائيم .
تعاريف
قبل از صحبت در مورد هر مطلبي لازم است كه با تعاريف مربط به جرثقيل آشنا شويم . اين تعاريف در انواع جرثقيل يكسان است.
– جرثقيل(crane) :
دستگاهي است كه جهت جابجائي بار در امتداد قائم و افق بكار ميرود و مكانيزم بالابري نيز جزئي از دستگاه محسوب ميشود , جرثقيلهاي ثابت يا متحرك بوسيله انرژي ماهيچهاي , الكتريكي و يا تركيبي از آنها بحركت درميآيد.
انواع جرثقيل را ميتوان به شرح زير دسته بندي نمود:
۱-جرثقيل متحرك (traveling crane):
جرثقيلي است كه روي يك يا چند ريل حركت كند.
۲-جرثقيل با پل متحرك(overhead traveling crane):
جرثقيل متحركي است كه در ارتفاع مناسبي زير سقف كارخانه روي ريل حركت كرده و بتواند بار را در امتداد طول و عرض و ارتفاع كار جابجا كند.
۳- جرثقيل با دروازه متحرك(GANTY CRANE):
جرثقيل متحركي است كه بر روي دوپايه خرپايي شكل سوار بوده و مجهز به چند بالابرنده عمودي باشد و بتواند بار را با خود از نقطه اي به نقطه ديگر در روي ريل و در مسير خود حمل كند.
۴-جرثقيل يك ريلي(monorail crane):
جرثقيل متحركي است كه دستگاه بالابر و اطاقك فرمان آن (در صورت وجود) در حال آويز توسط چرخ هايي كه روي يك ريل فوقاني حركت مي كند جابجا گردد.
۵- جرثقيل متحرك موتوري(locomotive crane) :
نوعي جرثقيل است كه بر روي وسيله نقليه موتوري سوار شده است.
۶-جرثقيل بازويي(jib crane):
نوعي جرثقيل ثابت يا گردان است كه داراي بازويي افقي يا مايل بوده و كابل نگهدارنده بار بوسيله بازوي مزبور نگهداري مي شود.در اين دستگاه موقعيت قلاب بار نسبت به محور دوران جرثقيل توسط طول و شيب باز تعيين مي گردد و در بعضي موارد كه بازوي جرثقيل افقي است ممكن است بار توسط اطاقك متحركي (trolley) جابجا شود.
۷- جرثقيل سكودار(چرخ چاه)(tiering hoist):
نوعي جرثقيل است كه داراي سكوي مخصوص جهت قرار گرفتن بار و حمل آن به قسمت ها و انبار كردن بار در ارتفاعات و جاهاي مختلف باشد.
۸-جرثقيل ساختماني (چرخ چاه)(crabs and winches):
جرثقيل ثابتي است كه زنجير يا كابل بالابر در روي استوانه اي پيچيده شده و پايه دستگاه بوسيله پيچ هاي فونداسيون يا وسيله ديگري به زمين محكم شده باشد.
۹- جرثقيل الكتريكي(electric hoist):
جرثقيل ثابت يا متحركي است كه استوانه حامل كابل يا زنجير توسط موتور الكتيكي به حركت در آيد و بار را بالا و پايين ببرد .اين بالابر ممكن است مستقلا كار كرده يا بعنوان بالابر فرعي براي دستگاه بالابر ديگر مورد استفاده قرار گيرد.
۱۰- جرثقيل بادي(pneumatic hoist) :
جرثقيلي است كه نيروي محرك آن هواي فشرده مي باشد.
۱۱- جرثقيل سقفی زنجيري(chain hoist) :
جرثقيل ثابت يا متحركي است كه با دست به كار مي افتد و شامل يك يا چند چرخ زنجيري مي باشد.
۱۲-جرثقيل قرقره اي(block and tackle):
بالابر ثابت يا متحركي است كه با دست كار كرده و شامل يك يا چند قرقره بوده و نيروي محرك توسط كابل به قرقره ها و قلاب بار منتقل مي گردد.
۱۳-جرثقيل بالابر كمكي(Auxilliary Hoist) :
بالابري است كه معمولا براي ظرفيتهاي كمتر از ظرفيت بالابر اصلي بر روي جرثقيل تعبيه ميشود و داراي سرعتي بيشتر از سرعت بالابر اصلي ميباشد .
– لوازم بستن و بلند كردن بار(hoisting takle) :
شامل طناب كابل فولادي زنجير و ادوات اتصال آنها به يكديگر از قبيل ( حلقه – قلاب – بست كابل و غيره ) مي باشد.
– ترمز :
وسيلهاي است غير موتوري كه براي كاهش سرعت حركت جرثقيل و يا متوقف نمودن آن , توسط اعمال قدرت و يا اصطكاك بكار ميرود .
– پل جرثقیل سقفی (Bridge):
قسمتي از جرثقيل است كه شامل يك يا دو تير حمال يا نگهدارندههاي زير سري, راهرو و يا گذرگاه مخصوص براي دسترسي به اجزاء جرثقيل , مكانيزم راندن كالسكه ( يا كالسكهها ) و يا ريل ميباشد .
– ضربه گير ( Bumper):
وسيلهاي است ( فنري يا لاستيكي يا تركيبي از آن دو ) كه براي كاهش ضرب هنگام برخورد جرثقيل و يا كالسكه به انتهاي مسير و يا برخورد دو جرثقيل و يا دو كالسكه به يكديگر بكار ميرود . اين وسيله ممكن است روي جرثقيل و يا كالسكه و يا محل مشخص شده براي توقف آنها در مسير حركت نصب گردد .
– كابين :
كابين جائي است كه براي استقرار متصدي دستگاه روي جرثقيل بكار ميرود .
– فاصله آزاد :
فاصله هر نقطه جرثقيل تا نزديكترين نقطه مانع ميباشد .
– هاديهاي پل ( هدايت كنندههاي پل )( Bridge Conductors)
هدايت كنندههاي الكتريكي نوعي هادي الكتريكي هستند كه در ساختمان جرثقيل تعبيه شده تا توان الكتريكي و كنترل كالسكه را تامين كند .
– هدايت كنندههاي مسير اصلي حركت(Runway Conductors )
هدايت كنندههاي الكتريكي كه در مسير حركت جرثقيل تعبيه شده تا توان الكتريكي و كنترل جرثقيل را تامين نمايد .
– كنترل نمودن جرثقيل به كمك ترمز( Braking Control Means )
روشي براي كنترل سرعت است كه با قطع نمودن جريان انتقال انرژي به بدنه متحرك و يا اعمال انرژي در جهت مخالف بكار ميرود . و بصورتهاي زير اعمال ميگردد .
۱- ديناميك :
روشي براي كنترل سرعت است كه در آن موتور الكتريكي بصورت ژنراتوري در ميآيد . و در پي آن انرژي ايجاد شده توسط ژنراتور در تعدادي مقاومت الكتريكي از بين ميرود .
۲- اضطراري :
روشي است كه براي اعمال شتاب منفي در زمانيكه جريان برق ورودي به محرك قطع ميشود . كوشش براي ترمز كردن دستگاه ممكن است بدو طريق انجام گيرد . يكي اينكه به محض قطع جريان برق به محرك , متصدي دستگاه اقدام به ترمز اضطراري كند و ديگري مكانيزم ترمز اضطراري طوري طراحي شود كه به محض قطع جريان برق به محرك بصورت خودكار اعمال ميگردد .
۵-هيدروليكي :
روشي است براي كنترل , يا اعمال نيروي محرك و يا ترمزي است كه با استفاده از انرژي سيال انجام ميشود .
۶- مكانيكي :
روشي براي كنترل يا كاهش سرعت است كه در آن پديده اصطكاك استفاده ميشود .
– بالابر :
دستگاهي است كه براي بالا بردن و يا پائين آوردن بار بكار ميرود .
– حركت بالابر :
حركتي است كه بار را در امتداد قائم بالا و پايين ميبرد .
– بار :
كل وزن اعمال شده روي قلاب يا قرقره ميباشد .
– قرقره بار :
مجموعهاي از قلاب و حلقه Shackle و هرز گرد , ياتاقان , قرقره , پينها و قاب است كه براي كشيدن جسم به طناب بالابر آويزان ميشود . اين مجموعه شامل هر نوع متعلقات بكار رفته در طناب بالابر نيز ميباشد .
– قطعات باربرداري :
اين قطعات تمام آنچه كه به طناب بالابر اضافه نگرديده , مانند قلاب روي سطلهاي مخصوص كشيدن لجن يا لايروبي كانالها و … مغناطيسها , چنگها , و بطور كلي تجهيزات لازم براي سهولت جابجا نمودن انواع مختلف بارها شامل ميشود وزن اين مجموعه بايد بعنوان بخشي از بار مجاز براي جرثقيل محسوب گردد .
– بالابر اصلي :
مكانيزم اوليه بالابري است كه براي بالا بردن و پائين آوردن بارهاي مجاز تعبيه ميشود .
– بار اسمي جرثقيل ( Rated Load ):
حداكثر باري است براي يك جرثقيل يا يك بالابر كه تنها توسط سازنده تعيين و بر آن اساس طراحي و ساخته ميشود . بار اسمي روي صفحه شناسايي يا پلاك مشخصات حك ميگردد .
– بار اضافي ( over Load ):
بار بيش از حد اسمي
به هر گونه باري كه از بار اسمي جرثقيل بيشتر باشد اطلاق ميگردد .
– طناب( Rope ):
به طناب فولادي اطلاق ميشود مگر اينكه خلاف آن بطور بروشن قيد گردد .
– مسير حركت(Run Way):
مجموعهاي از ريلها , بازوئيها , تيرهاي حمال , اتصالات و اسكلت فلزي است كه جرثقيل روي آن حركت ميكند.
– دهنه ( دهانه ):
فاصله افقي (( محور تا محور )) ريلهاي مسير گذر جرثقيل را دهانه مينامند .
– جرثقيل رزرو :
جرثقيلي است كه بطور منظم مورد استفاده واقع نميشود بلكه در حالات استثنائي يا متناوبا با توجه به نياز , مورد استفاده واقع ميگردد .
– دكمه قطع و وصل :
وسيلهايست كه براي قطع و وصل و يا تعيين ارتباط در مدار الكتريكي بكار ميرود .
– دكمه ( سويچ ) توقف اضطراري :
يك كليد الكتريكي دستي است كه روي صفحه فرمان نصب شده و مستقل از سيستم كنترل عملكرد جرثقيل جريان برق را قطع ميكند .
– كليد اصلي فرمان( Main):
كليدي است كه روي جرثقيل نصب ميشود تا جريان برق اصلي ماشين را كنترل كند .
– كليد اصلي قدرت( Master Switch):
كليدي است كه عملكرد كنتاكتورها , رلهها , يا ساير تجهيزات عمل شونده از راه دور را در برميگيرد .
– كالسكه :
بخشي از جرثقيل است كه روي ريلهاي واقع بر تيرهاي حمال جرثقيل حركت ميكند و قرقره بار را هدايت مينمايد.
– قرقره بالايي :
قرقره ثابتي است كه روي كالسكه نصب شده و از طريق ياتاقانها , پينها و قابل قرقرهبار اصلي و بار خود را پشتيباني مينمايد .
– شرايط كار جرثقيل :
۱- شرايط كار عادي( Normal duty):
شرايطي كه در آن جرثقيل براي بارهاي كمتر از 85 درصد ظرفيت مجاز آن استفاده ميشود . و بيش از ده مرتبه بابرداري در مدت يك ساعت صورت نگيرد ..
۲- شرايط كار سنگين( Heavy duty ):
در اين شرايط از جرثقيل براي باربريهايي استفاده ميشود كه بين 85 تا 100 درصد ظرفيت مجاز آن است و يا باربرداري با جرثقيل بيش از ده مرتبه باربرداري در يك ساعت و ( بر طبق يك برنامه از پيش تنظيم شده ) باشد .
۳-شرايط كار فوق سنگين( Severe Service):
شرايطي است كه شامل شرايط باربرداري عادي يا سنگين و توام با وضعيت عملياتي و محيطي غيرعادي ميباشد . شرايط عملياتي غيرعادي شامل رطوبت , درجه حرارت محيط , زمان كار كردن ( تعداد شيفت ,) باربرداري غيرعادي و ساير عمليات پيشبيني نشده ميگردد . خريدار مكلف است هرگونه شرايط محيطي و عملياتي غيرعادي را در دستور خريد خود جهت اطلاع سازنده قيد نمايد .
– گام:
هر سيم بكسل جرثقیل داراي گامي معين و مخصوص است كه عبارت است از يك كلاف سيم بكسل كه يك دور كامل به دور هسته مركزي زده باشد.اگرسيم بكسل داراي شش كلاف باشد گام سيم بكسل در طول شش كلاف كه به دور سيم بكسل بزنند مشخص مي شود.
بیشتر بدانید: جرثقیل سقفی